Katten maken een belangrijk onderdeel uit van veel Nederlandse huishoudens én in de openbare ruimte. Volgens recente gegevens zijn er in Nederland ongeveer 3,16 miljoen huiskatten, waarbij 23% van de huishoudens één of meer katten bezit. Van deze katten heeft 56% beperkt toegang tot buiten, 4% kan altijd zelf bepalen wanneer ze naar buiten gaat, en 40% komt nooit buiten. Daarnaast wordt het aantal zwerfkatten geschat tussen de 135.000 en 1,2 miljoen, hoewel deze schattingen variëren door verschillende onderzoeksmethoden. (bron: Visie op jachtgedrag van de loslopende kat in Nederland).

Katten maken al eeuwen deel uit van onze leefomgeving. In tuinen, parken en straten komen we ze regelmatig tegen – soms als huisdier op pad, soms zonder eigenaar. Gemeenten hebben hierin een belangrijke rol: zij krijgen te maken met zorg voor dieren zonder baasje én met klachten van bewoners, zoals over vogels die worden gevangen of kattenpoep in de tuin.

Het debat is actueel: katten worden soms gezien als bedreiging voor de natuur, terwijl anderen juist wijzen op het recht van katten om hun natuurlijke gedrag te vertonen. Er zijn voorstellen gedaan om katten binnen te houden of aan te lijnen, maar experts waarschuwen dat zulke maatregelen het welzijn van katten kunnen schaden. Tegelijkertijd is de bezorgdheid over afnemende vogelpopulaties reëel.

In deze les leer je hoe je als gemeente om kunt gaan met katten in de openbare ruimte – met aandacht voor dierenwelzijn én leefbaarheid. We behandelen de verschillende typen katten, relevante wetgeving, mogelijke maatregelen en het belang van goede communicatie met inwoners.

Verschillende typen katten

Niet elke kat die buiten rondloopt, is hetzelfde. We onderscheiden grofweg drie typen katten in de openbare ruimte, elk met een eigen achtergrond en aanpak:

Dit onderscheid is belangrijk omdat elk type kat een andere benadering vraagt.

• De huiskat met buitenloop heeft een eigenaar die verantwoordelijk is en met voorlichting of regels bereikt kan worden.
• De buitenkat op het erf vereist wellicht afspraken met de eigenaar van het terrein (bijvoorbeeld stimulering tot castratie van schuurkatten om verdere aanwas te voorkomen).
• Zwerfkatten en verwilderde katten vallen onder de verantwoordelijkheid van de gemeente omdat er geen eigenaar is.
• Wilde katten vallen dan weer onder de verantwoordelijkheid van de provincie als dier in het wild.

Zwerfkattenproblematiek en de rol van de gemeente

In veel gemeenten ontstaat van tijd tot tijd een zwerfkattenprobleem: magere katten op straat, kittens in schuurtjes en vechtende katers. Dit is niet alleen sneu voor de dieren, maar zorgt ook voor klachten van bewoners. Een ongeholpen poes kan meerdere keren per jaar werpen, waardoor een klein probleem snel uitgroeit tot een kolonie.

Gemeenten hebben hierin een zorgplicht: zwerfkatten met een mogelijke eigenaar moeten worden opgevangen, meestal via dierenambulance of asiel. Als een eigenaar niet wordt gevonden, kan de kat na een wettelijke termijn worden herplaatst. Dit systeem werkt bij tamme katten, maar verwilderde katten passen hier niet in – zij zijn vaak niet te socialiseren en moeilijk te vangen.

Sommige gemeenten pakken dit actief aan, bijvoorbeeld met hulp van de zwerfkattenopvang. Anderen reageren pas bij klachten. Voorkomen is beter én goedkoper dan genezen: met tijdige castratieacties en chipregistratie kan veel ellende worden voorkomen. Gechipte katten kunnen bovendien sneller naar huis, wat opvangcapaciteit en gemeentekosten bespaart.

Invloed op natuur en reacties van inwoners

Vrij rondlopende katten jagen van nature op muizen, vogels en andere kleine dieren. Volgens schattingen doden katten jaarlijks miljoenen prooidieren, waaronder tot wel 18 miljoen vogels. Vooral vogelbeschermers zien loslopende katten als een bedreiging voor de biodiversiteit en pleiten voor maatregelen zoals belletjes, avondklokken of een aanlijnplicht.

Tegelijk wijzen katteneigenaren erop dat ook andere factoren bijdragen aan de vogelsterfte, zoals verkeer en pesticiden. Katten hebben een natuurlijk jachtinstinct, en volledig binnenhouden kan hun welzijn schaden. In woonwijken vangen ze bovendien vaker muizen dan gezonde vogels. Volgens het Kattenkenniscentrum hangt de impact sterk af van het gebied: een kat in een natuurgebied heeft een ander effect dan in een stedelijke tuin.

Inwoners reageren heel verschillend: de een voert zwerfkatten en hangt vogelvoer op, de ander ergert zich aan overlast in de tuin. Frustratie kan hoog oplopen, zeker omdat katten niet onder dezelfde regels vallen als honden. Goede communicatie vanuit de gemeente is essentieel om begrip te kweken en conflicten te voorkomen.

Overlast door katten in de buurt

Naast de bredere natuurkwestie is er de meer directe overlast die katten kunnen geven in de woonomgeving. Veel gehoorde klachten van inwoners over andermans kat(ten) zijn onder andere:

Wat kan men doen tegen deze overlast?

Juridisch staat degene die overlast ervaart niet erg sterk, omdat katten vrij mogen rondlopen. In Nederland is er géén aanlijn- of ophokplicht voor katten – het laten loslopen van je kat is op zichzelf niet verboden. Dit betekent dat de gebruikelijke regels voor honden (aanlijnen, poep opruimen) niet gelden voor katten. Een gedupeerde buur kan dus moeilijk verhaal halen; hooguit bij ernstige schade kan men civiel een claim indienen bij de eigenaar van de kat, maar dat is uitzonderlijk en lastig te bewijzen.

De praktische oplossingen liggen daarom vooral in overleg en omgevingsaanpassingen. Enkele adviezen en oplossingen die in de praktijk worden toegepast:

Wettelijke situatie rond katten

De wetgeving rond katten in de openbare ruimte is beperkt en versnipperd. Enkele kernpunten:

• Geen aanlijn- of ophokplicht: katten mogen vrij buiten lopen; daar is geen landelijke wet tegen. Ze mogen zelfs andermans tuin betreden, tenzij er schade wordt veroorzaakt – dan kan de eigenaar eventueel aansprakelijk zijn, maar dat komt zelden voor.
• Opvangplicht voor gevonden katten: gemeenten zijn wettelijk verplicht om gevonden huisdieren op te vangen. In stedelijk gebied worden zwerfkatten meestal als ‘mogelijk huisdier’ gezien en opgevangen via dierenambulance en asiel. In buitengebieden ligt dat complexer; daar worden zwerfkatten soms als wild dier beschouwd.
• Provinciale verschillen in buitengebied: sommige provincies hebben in het verleden ontheffingen verleend voor het doden van verwilderde katten, bijvoorbeeld om weidevogels te beschermen. Andere zetten in op diervriendelijke oplossingen zoals TNRC. In België zijn gemeenten verplicht om een TNRC-beleid te voeren.
• Chip- en castratieplicht in ontwikkeling: er komt naar verwachting in 2026 een landelijke chip- en registratieplicht. Over een castratieplicht voor buitenkatten wordt nog gediscussieerd. Tot die tijd ligt de verantwoordelijkheid vooral bij eigenaren, met soms stimulering vanuit gemeenten (bijv. voorlichting of korting).

Aanpak van zwerfkatten

Zwerfkatten aanpakken vraagt om een doordachte, diervriendelijke aanpak. Niets doen leidt tot overlast, dierenleed en snelle toename van de populatie. Gemeenten, asielen en bewoners werken daarom steeds vaker samen via een combinatie van methoden.

Met deze gecombineerde aanpak – TNRC, opvang, preventie en betrokkenheid – ontstaat er grip op het zwerfkattenprobleem, zonder het welzijn van dieren uit het oog te verliezen.

Rol van dierenasielen en gemeenten

Een goede aanpak van katten in de openbare ruimte vraagt om samenwerking tussen dierenasielen, dierenorganisaties en de gemeente.

Dierenasielen verzorgen binnengebrachte katten, zoeken eigenaren en herplaatsen dieren als dat kan. Tijdens het kittenseizoen of bij vangacties raken asielen snel vol. Daarom werken ze vaak met gastgezinnen, vooral voor kwetsbare kittens. Ook is gezondheidscontrole belangrijk om besmettingen in het asiel te voorkomen. De Dierenbescherming en zwerfkattenopvangen ondersteunen gemeenten bij onder andere castratie- en chipacties. Lokale opvanginitiatieven spelen hier ook een rol. Als dieradviseur is het handig om deze partijen te kennen: zij beschikken over kennis, middelen en ervaring die gemeenten vaak niet zelf hebben.

De gemeente is regisseur en opdrachtgever. Zij stelt beleid op, maakt budget vrij voor zwerfkattenopvang of TNR-acties en kan afspraken maken, bijvoorbeeld over het voeren van katten. Ook kan ze inwoners faciliteren, met voederplekken of kortingsacties voor castratie. Zo wordt het een gezamenlijke aanpak.

Communicatie en burgerparticipatie

Katten leiden vaak tot uiteenlopende reacties in de wijk. Daarom is duidelijke communicatie essentieel.

• Omgaan met klachten: zorg als gemeente voor een duidelijk meldpunt en geef altijd terugkoppeling. Zelfs als er geen directe oplossing is, helpt het om te laten weten dat een melding serieus genomen wordt.
• Voorlichting: goede informatie voorkomt onbegrip. Denk aan folders in de wijk of een webpagina met veelgestelde vragen over kattenoverlast, zwerfkatten en tips voor eigenaren én niet-eigenaren. Houd de toon neutraal en informatief.
• Bewoners betrekken: bewoners zijn onmisbaar bij het signaleren en beheersen van zwerfkatten. Betrek hen actief bij TNR-projecten, bijvoorbeeld via een buurtteam. Informeer duidelijk over de aanpak en wat mensen kunnen verwachten.
• Dialoog faciliteren: als de spanning in een buurt oploopt, kan een gesprek met bewoners helpen. Laat bijvoorbeeld een asielmedewerker uitleg geven tijdens een bijeenkomst. Zo ontstaat meer begrip en werken mensen eerder samen aan een oplossing.

Een effectieve aanpak van katten in de openbare ruimte slaagt alleen als gemeenten, dierenopvangorganisaties en bewoners nauw samenwerken. Iedere partij brengt eigen kennis, middelen en perspectieven in, en juist die combinatie maakt duurzame oplossingen mogelijk. Heldere, respectvolle communicatie is daarbij onmisbaar: door open in gesprek te gaan en verwachtingen goed te managen, ontstaat wederzijds begrip en betrokkenheid.