Hondenpoep die niet wordt opgeruimd is een grote ergernis voor veel mensen. Het bevuilt stoepen, speelvelden en parken en kan zorgen voor stank en gezondheidsrisico’s (parasieten). Vrijwel alle gemeenten hebben daarom een opruimplicht: als hondenbezitter moet je de ontlasting van je hond direct opruimen. Doe je dat niet, dan riskeer je een boete op grond van de APV.

Veel gemeenten plaatsen prullenbakken en soms dispensers met zakjes om het opruimen te vergemakkelijken. Toch blijkt hondenpoepoverlast nog in de top 3 van ergernissen binnen een gemeente te staan.

Niet iedereen is dol op honden, en zelfs liefhebbers erkennen dat een ongecontroleerd loslopende hond voor overlast of gevaar kan zorgen. Daarom geldt in veel openbare ruimtes een aanlijnplicht: je hond moet aan de lijn, tenzij specifiek aangegeven dat loslopen is toegestaan.

Overtreding kan beboet worden (via de APV).

Loslopende honden kunnen wild opjagen, verkeer in gevaar brengen of andere mensen en honden laten schrikken. Uit recente gegevens blijkt dat dit heel vaak misgaat – tussen januari 2022 en december 2023 werden 16.254 gevallen van loslopende honden op verboden plekken geregistreerd​. Dat maakt het tot een van de meest voorkomende overtredingen rond honden.

Naast algemene aanlijnplichten kennen gemeenten ook hondenvrije zones – bijvoorbeeld speelplaatsen, zandbakken of natuurgebieden waar honden helemaal niet mogen komen (zelfs niet aangelijnd).

Een bordje “Verboden voor honden” of een verbodsbepaling in de APV geeft dit aan.

Redenen zijn hygiëne (geen poep op kinderspeelplaatsen) of natuurbehoud (honden kunnen broedvogels verstoren). Als een hondeneigenaar toch met de hond in zo’n gebied komt, riskeert hij wederom een boete​.

Blaffende honden associëren we eerder met een huis (burengerucht), maar ook in de openbare ruimte kan geblaf hinderlijk zijn. Denk aan een hond die bij een caféterras aanhoudend blaft of in een achtertuin (die ook tot openbare omgeving kan rekenen qua geluid) langdurig lawaai maakt.

In de model-APV is vaak een artikel opgenomen tegen geluidhinder door dieren (bijvoorbeeld art. 4:5c model-APV) waarmee excessief geblaf ook bestuursrechtelijk kan worden aangepakt​. In de praktijk zal dit zelden worden beboet tenzij het echt uit de hand loopt (bijvoorbeeld tientallen klachten over een hond die ‘s nachts buiten blijft blaffen).

Dit is de ernstigste vorm van overlast, waar een risico voor de veiligheid van mens en dier ontstaat. Een bijtincident kan variëren van een hap in iemands hand tot een aanval met zwaar letsel of erger. Zeker als een vreemde of een andere hond wordt gebeten in een publieke omgeving, is de schok groot. Slachtoffers kunnen blijvende lichamelijke en emotionele schade oplopen – jaarlijks moet circa 30% van de bijtslachtoffers medische behandeling ondergaan​, en gemiddeld één keer per jaar valt er een dodelijk slachtoffer​.

Kinderen zijn extra kwetsbaar; zij vormen ruim een kwart van de slachtoffers​. Bijtincidenten hebben ook maatschappelijke gevolgen: zij leiden tot discussies over “gevaarlijke rassen”, roep om strengere regels en soms tot angst voor álle honden bij het publiek.

Omdat bijtincidenten vaak een grote impact hebben, wordt dit onderwerp verder uitgewerkt in deze les.

Bestuursrecht via de APV: de bepaling “Gevaarlijke honden” geeft de burgemeester de bevoegdheid om een aanlijn- en muilkorfgebod voor een specifieke hond op te leggen als die als gevaarlijk wordt aangemerkt.​

Strafrecht: Artikel 425 van het Wetboek van Strafrecht stelt strafbaar: “Hij die een onder zijn hoede staand dier, wanneer het een mens of een dier aanvalt, niet terughoudt” en “hij die geen voldoende zorg draagt voor het onschadelijk houden van een onder zijn hoede staand gevaarlijk dier”​.

Dit betekent dat een eigenaar die zijn agressieve hond niet onder controle houdt en daardoor een aanval plaatsvindt, strafrechtelijk vervolgd kan worden.

Artikel 306a Sr verbiedt bovendien het ophitsen van een dier tegen mens of dier (max. 1 jaar gevangenisstraf of geldboete). Strafrecht komt bijvoorbeeld aan de orde als een hond iemand zwaar verwondt of als de eigenaar bewust roekeloos is geweest.

Civielrechtelijke aansprakelijkheid: Naast bestuursrecht en strafrecht is er het privaatrechtelijke stuk: de aansprakelijkheid voor schade. Volgens het Burgerlijk Wetboek (art. 6:179 BW) is de bezitter van een dier aansprakelijk voor de schade die het dier veroorzaakt, ook al treft hem zelf geen schuld.

Concreet: als iemands hond een passerende fietser bijt en die persoon maakt medische kosten of heeft schade aan kleding, draait de eigenaar van de hond op voor de schade – onafhankelijk van strafrecht of boete.

Honden moeten in het openbaar altijd een identificatie dragen – meestal via de chipregistratie, maar ook vaak een penning aan de halsband – zodat de eigenaar traceerbaar is.

In sommige gemeenten is ook een hondenbelasting van kracht. Dit is geen overlastmaatregel, maar wel iets om te weten: het niet aangeven van je hond kan een boete opleveren, en het register van de hondenbelasting wordt soms gebruikt om eigenaren te informeren over campagnes of om te controleren hoeveel honden iemand heeft.

Op grond van de Wet dieren is het verboden een hond in openbare ruimte te mishandelen – dit spreekt voor zich, maar bijvoorbeeld hard schoppen of extreem straffen in het openbaar kan naast dierenmishandeling ook openbare orde-problemen opleveren (omstanders die ingrijpen).

Een opgelegde maatregel als een aanlijn- en muilkorfgebod geldt alleen voor de gemeente waar een bijtincident heeft plaatsgevonden cq waar de maatregel is opgelegd. De eigenaar kan dus besluiten naar een buurgemeente te gaan om zijn hond los te laten lopen, zonder muilkorf, dat is (helaas) wettelijk nog toegestaan. Door het Landelijk Honden Dossier is dit iets wat hopelijk in de toekomst gaat veranderen.

Blaffende honden (burenoverlast)

Een hond die voortdurend blaft of jankt in huis kan een bron van ergernis zijn voor directe buren. Geluid draagt in woonwijken ver, zeker in dichtbebouwde stadsdelen of flats. Een hond die urenlang alleen thuis is en blaft uit verveling of scheidingsangst, kan buren tot wanhoop drijven en leiden tot burenruzies. Juridisch gezien kan extreme geluidshinder door een huisdier aangemerkt worden als woonoverlast.

In de APV of specifieke hinderbepalingen (soms ook in het Burgerlijk Wetboek als onrechtmatige hinder) kan men hiertegen optreden. De model-APV bevat bijv. een artikel dat het langer dan bepaalde duur laten blaffen van honden verbiedt als dit buren hindert. Maar handhaving is lastig – vaak wordt eerst geprobeerd via mediation of de woningbouwvereniging het op te lossen.

Vernieling en stank

Sommige honden houden niet alleen de buren wakker, maar richten ook binnenshuis schade aan of veroorzaken stank die buiten de woning te ruiken is. Denk aan een hond die nooit zindelijk is gemaakt en het hele huis bevuilt – de urinegeur trekt wellicht door in het portiek. Of een hond die uit angst kozijnen en deuren kapot bijt, wat indirect ook anderen kan storen (denk aan gedeelde eigendommen in appartementen).

Dergelijke gevallen vallen onder private overlast, maar kunnen onder bepaalde omstandigheden ook als dierenwelzijnsprobleem gezien worden (een hond die in zo’n stress verkeert dat hij voortdurend sloopt of zijn eigen leefruimte bevuilt, heeft duidelijk geen goed welzijn).

Te veel honden of ongeschikte huisvesting

Soms ontstaan problemen omdat iemand thuis meer honden houdt dan hij eigenlijk aankan. Bijvoorbeeld een persoon met tien honden in een kleine rijtjeswoning. Dit kan leiden tot overmatige herrie, stank en verminderde verzorging (de persoon kan het niet bijhouden). Ook kan de huisvesting zelf ongeschikt zijn – bijvoorbeeld een grote herdershond die dag in dag uit op een klein balkon wordt gehouden.

Deze situaties raken aan dierenwelzijn (verwaarlozing ligt op de loer) en aan woonoverlast voor de omgeving. Er zijn gevallen bekend van hondenverzamelaars (dierenhoarders) die tientallen honden in huis hebben; de buurt lijdt dan vaak onder lawaai en stank, en de dieren zelf verkeren in slechte staat.

Jouw rol: opschalen van advies naar actie. Probeer eerst de eigenaar te helpen beseffen dat de situatie problematisch is. Soms is iemand emotioneel te betrokken (“Ik wil geen van mijn lievelingen wegdoen”) of ontbreekt inzicht (“Ze hebben het prima, ze hebben elkaar toch”). Jij kunt feiten aangeven: bijvoorbeeld normen uit de wetgeving (volgt hieronder) over hoeveel ruimte of zorg een hond minimaal nodig heeft, of wijzen op gezondheidsrisico’s (besmettingen, gevechten tussen de honden).

Bied concrete hulp: misschien kun je via je netwerk een paar honden helpen herplaatsen of tijdelijk elders onderbrengen. Stel prioriteiten: welke hond heeft het meest te lijden, welke kan misschien beter ergens anders worden ondergebracht? Soms zijn er instanties zoals de Dierenbescherming die kunnen assisteren bij vrijwillige afstand van dieren.

Belangrijk is te weten wanneer het punt van vrijwilligheid voorbij is. Als jij vermoedt dat de situatie uit de hand loopt en de eigenaar geen stappen wil zetten, moet je het zien als een geval van mogelijke dierverwaarlozing. Dan is doorverwijzen of melden aan de orde (meer hierover verderop). In een extreme situatie waar het dierenwelzijn in geding is, kun je de eigenaar hierop wijzen: “Ik ben bang dat dit zo niet langer kan, voor uw honden en voor uzelf. Laten we hulp inschakelen voordat de autoriteiten moeten ingrijpen.” Dat kan wellicht motiveren tot medewerking. Voor de omgeving is het resultaat van jouw interventie hopelijk dat het aantal honden teruggebracht wordt of de verzorging verbetert, wat overlast vermindert.

Dierenmishandeling of ernstige verwaarlozing

Helaas kun je ook stuiten op situaties waarin een hond opzettelijk slecht wordt behandeld of ernstig wordt verwaarloosd. Denk aan een hond die continu aan een korte ketting ligt in de tuin, vrijwel geen eten krijgt en er ziek uitziet, of een eigenaar die de hond slaat en schopt als ‘training’.

Dit raakt niet alleen aan overlast (al zal zo’n hond vaak ook wel blaffen of uitvallen vanwege de stress), maar vooral aan ethiek en wetgeving rondom dierenwelzijn. In Nederland is dierenmishandeling en verwaarlozing expliciet verboden in de Wet dieren en kan strafbaar gesteld worden. Het herkennen van deze signalen is een sleutelvaardigheid voor jou als adviseur: een hond met chronisch slechte vacht en zeer mager kan duiden op voedseltekort; schuwe of angstige honden kunnen wijzen op mishandeling; een omgeving vol uitwerpselen, geen drinkwater of beschutting, wijst op verwaarlozing.

In dergelijke gevallen moet er assertief en doortastend gehandeld worden. De eerste zorg is het welzijn van de hond veiligstellen. Probeer indien mogelijk in gesprek te gaan met de eigenaar, tenzij dit gevaarlijk is. Soms is onwetendheid de oorzaak – bijvoorbeeld iemand die niet beseft dat een kettinghond lijdt – en kun je met uitleg verbetering bereiken. Vaak echter is bij zware verwaarlozing of mishandeling de verhouding met de eigenaar lastig. Wees eerlijk over je waarnemingen: “Ik zie dat de hond erg dun is en veel wonden heeft; dit is niet in orde.” Je kunt aanbieden te helpen (“Zal ik u laten zien hoe u hem beter kunt verzorgen? Heeft u misschien geldzorgen waardoor de hond geen voer krijgt – dan zoeken we hulp?”).

Blijft de situatie fout of word je weggestuurd, dan moet je opschalen naar de bevoegde instanties. In Nederland kun je dierenleed melden via 144 (het meldpunt “144 Red een Dier”). Dit nummer is er voor gevallen van mishandeling of verwaarlozing. Bij acute nood (het dier verkeert op dat moment in levensgevaar of een gevaarlijke situatie voor mensen) bel je zelfs 112. Na een melding via 144 komen meestal de LID of de NVWA en politie in actie.

Als dieradviseur kun je ook preventief doorverwijzen: zie je dat een eigenaar eigenlijk boven zijn pet gaat (bijv. financieel niet meer kan zorgen of psychisch instabiel is), probeer dan vroeg een hulptraject te regelen via dierenwelzijnsorganisaties of maatschappelijk werk. Liever begeleiden we zo iemand, dan dat het escaleert tot een strafzaak.

In de privésfeer zijn vooral de Wet dieren en onderliggende besluiten van belang, aangevuld met civielrechtelijke regels.

Wet dieren (2011) en Besluit houders van dieren.

De intrinsieke waarde en de verplichting van de houder om te voldoen aan de zorgplicht zijn hierbij van belang. Artikel 2.1 stelt dat het verboden is om dieren zonder redelijk doel pijn of letsel te doen​. Het Besluit houders van dieren werkt dit verder uit in concrete voorschriften voor het houden van huisdieren. Enkele relevante regels voor honden uit dit Besluit:

Huisvesting
De bewegingsvrijheid van een dier mag niet zodanig beperkt worden dat het onnodig lijdt​. Concreet mag een hond niet continu opgesloten of vastgebonden staan zonder ruimte om normaal gedrag te vertonen. Bijvoorbeeld: een hond aan een ketting moet nog steeds voldoende kunnen bewegen en mag niet belemmerd worden door obstakels​. Een hond in een kennel/ren moet een droge en schone ondergrond hebben​, voldoende ruimte om te lopen en te liggen, etc.

Verzorging
De houder moet voorzien in voldoende voedsel, water en nodige verzorging. Dit klinkt logisch, maar is wettelijk verankerd. Geen voer of water geven is verwaarlozing. Ook medische zorg behoort hiertoe: bij ziekte of verwonding moet je een dier helpen (zelf of via een dierenarts). Verwaarlozing hiervan valt onder het verbod op onthouden van de nodige zorg.

Sociale behoeften
In de wet is erkend dat honden sociale dieren zijn. Ze mogen niet langdurig worden gehuisvest zonder sociaal contact met mensen of soortgenoten. Dieren moeten in ieder geval worden gehuisvest en verzorgd naar hun natuur en behoeften (algemene welzijnseis).

Einde leven
Alleen dierenartsen mogen een hond euthanaseren, behalve in een noodsituatie om lijden of direct gevaar te beëindigen​. Dit is goed om te weten in privésector eigenaren niet zelf hun hond mogen doden of “laten verdwijnen” – dat is strafbaar als dierenmishandeling.

Maximaal aantal dieren
Op landelijk niveau is geen direct maximum gesteld aan hoeveel honden iemand mag houden, maar de zorgplicht impliceert een natuurlijke limiet: je mag niet meer honden hebben dan je goed kunt verzorgen. Sommige gemeenten stellen via de APV een maximum (bijv. niet meer dan 3 honden zonder speciale vergunning).

Fokken en identificatie
Elke pup moet gechipt en geregistreerd zijn bij een aangewezen databank, uiterlijk binnen 7 weken na de geboorte​. Dit is vooral om malafide handel te voorkomen, maar helpt ook bij het traceren van bijtincident-honden.

Mishandeling en verbod handelingen
Het is expliciet verboden een dier te mishandelen. Daaronder valt ook het achterlaten van een dier in hulpeloze toestand. Praktisch voorbeeld: een eigenaar die zijn hond drie weken alleen laat in huis zonder verzorging, kan voor mishandeling worden vervolgd. Ook het toebrengen van pijn (slaan, schoppen, extreem straffen) is mishandeling. Dit zijn dingen waar je nul tolerantie voor moet hebben. Als je zoiets constateert en het is actueel, direct melden bij 144 of 112.

Daarnaast zijn er in het Besluit houders van dieren specifieke verboden zoals het gebruik van bepaalde trainingsmethodes die pijn veroorzaken (denk aan stroomhalsbanden – die zijn inmiddels voor particulier gebruik verboden in NL per 1 januari 2022).

Woonoverlastwet (Wet aanpak woonoverlast 2017)

Deze wet geeft gemeenten de mogelijkheid om via civielrechtelijke weg woonoverlast aan te pakken. Een burgemeester kan een gedragsaanwijzing geven aan een bewoner die ernstige en herhaaldelijke hinder veroorzaakt voor buren. Theoretisch zou dit ook voor hondenoverlast kunnen (bijv. verplichten dat iemand maatregelen neemt tegen het geblaf van zijn hond). In de praktijk komt het sporadisch voor, maar het is goed te weten dat als al het andere faalt, dit nog een route is.

Vaak een teken van scheidingsangst, verveling of reactie op prikkels. Dit is een van de meest gehoorde klachten en staat bovenaan de lijst waarvoor mensen hulp zoeken​.

Herkennen: vraagt analyse van timing en triggers van het geblaf bij de buren die klagen.

Een zeer ernstige uiting, vaak voortkomend uit angst, territoriumdrift of onvoldoende socialisatie. Vaak in de vorm van agressie naar andere honden en/of agressie naar mensen​. Herkennen: grommen, fixeren, uitvallen en bijten zijn duidelijke tekenen, maar let ook op voorstadia zoals verstarren of lip optrekken.

Uit zich in blaffen, slopen, onzindelijkheid zodra de eigenaar weg is. Dit is zowel een welzijnsprobleem (de hond is in paniek/verdriet) als een overlastprobleem (geluid, schade).

Kan medisch zijn (bijv. blaasprobleem) of gedragsmatig (stress, verwaarlozing van training). Het veroorzaakt stank en hygiëneproblemen, dus ook voor de omgeving onaangenaam als het extreem is.

Meubels kapot bijten, deuren krabben, etc. Vaak samenhangend met niet alleen kunnen zijn of een jonge, onderbezette hond. Zorgt voor materiële schade en kan de relatie eigenaar-hond onder druk zetten.

Angst voor vreemden of geluidsangst (angst voor harde geluiden – bijvoorbeeld een deur die dichtslaat of vuurwerk). Een angstige hond kan onvoorspelbaar reageren, soms ook agressief uit zelfverdediging. Bovendien is het dier zelf gestrest.

Herkenning: ingetrokken lichaamshouding, trillen, vluchtpogingen.

Dit is bewaken van voerbak, bot of speelgoed. Kan gevaarlijk zijn als kinderen of anderen te dichtbij komen.

Honden die agressief reageren op andere honden of mensen tijdens het wandelen – heel zichtbaar en vervelend voor de eigenaar en omgeving. Vaak komt dit door frustratie of onzekerheid aan de lijn.

Bijvoorbeeld constant rondjes draaien, staartjagen, kale plekken door overmatig likken. Dit zie je bij honden die langdurig onder stress staan of in een prikkelloze omgeving zitten.